Bầu cử Bề trên tổng quyền trong các tu hội đời sống thánh hiến
Lm. J.B. Lê Ngọc Dũng
Hiện nay phương thức bầu cử ở nhiều tu hội đời sống thánh hiến (ĐSTH) hoặc tu đoàn đời sống tông đồ (ĐSTĐ) đang có sự bất cập, cần phải chỉnh sửa theo Giáo luật, để bảo đảm sự phân minh, công bằng.
Thay vì tổ chức bầu cử đúng theo Giáo luật, một số hội dòng tổ chức bầu Bề trên tổng quyền gồm hai giai đoạn: đề cử và bầu cử. Ở giai đoạn đề cử mọi thành viên khấn trọn đều có quyền đề cử, được thực hiện tại các cộng đoàn. Giai đoạn bầu cử được thực hiện tại Tổng công nghị (General Chapter). Tại đây, các đại biểu chỉ chọn ra ba người có phiếu đề cử ở các cộng đoàn cao nhất để bầu. Tu sĩ nào đạt được 2/3 số phiếu sẽ đắc cử.
Để thấy sự bất cập của phương thức bầu cử trên, chúng ta hãy xem xét lại luật bầu cử sẽ phải như thế nào.
1. Nguyên tắc Bầu cử, điều 119, 10
Điều 119. Đối với các hành vi hiệp đoàn (actus collegiales), trừ khi luật hay quy chế đã dự liệu cách khác, thì:
10 Nếu là việc bầu cử, điều gì được đa số tuyệt đối những người hiện diện đồng ý, thì điều ấy có giá trị pháp lý, miễn là đa số những người phải được triệu tập đã hiện diện; sau hai lần bỏ phiếu vô hiệu, phải dồn phiếu cho hai ứng viên đã được nhiều phiếu nhất, hoặc nếu có nhiều ứng viên như vậy, thì phải dồn phiếu cho hai ứng viên nhiều tuổi hơn; sau lần bỏ phiếu thứ ba, nếu các ứng viên có số phiếu ngang nhau, thì ứng viên cao niên nhất sẽ đắc cử;
1.1. Nguyên tắc bình đẳng của các ứng cử viên
Điều 119, 10 không chọn ra một số ít ứng viên như là 3 hay 5 người trong số các ứng viên để được bầu chọn. Theo luật, tất cả các ứng viên, nếu hội đủ các điều kiện để được bầu, đều là đối tượng để được bầu. Điều luật này thể hiện sự bình đẳng giữa các ứng viên.
Ngay từ vòng bỏ phiếu đầu tiên, cử tri có thể chọn bất cứ ứng viên nào. Ví dụ, trong một cuộc bầu phiếu Bề trên tổng quyền, gồm 50 tu sĩ khấn trọn, trong đó có 20 người là ứng viên (Vd. hội đủ điều kiện 10 năm khấn trọn và đủ 40 tuổi). 50 tu sĩ trên đều có quyền bỏ phiếu, và sẽ bỏ phiếu cho 20 ứng cử viên đó. Luật bầu cử không được phép đề cử ra chỉ 3 hay 5 ứng viên đề bầu.
1.2. Nguyên tắc tính số phiếu đắc cử
Người trúng cử là người đạt được đa số tuyệt đối số phiếu bầu của những người hiện diện (=> phiếu vô hiệu vẫn được tính trong tổng số phiếu), miễn là đa số những người phải được triệu tập đã hiện diện.
Theo nguyên tắc này, mỗi người chỉ bầu một phiếu mặc dù với nhiều danh nghĩa. Phiếu bầu phải kín, tự do và rõ ràng tên một người nhất định. Không được ghi tên hai hay ba người trong cùng một phiếu.
Theo ví dụ trên, tất cả 20 người trên đều là đối tượng để được bầu. Do đó, ngay lần đầu, không dễ gì có người đạt được đa số tuyệt đối, nghĩa là quá bán của tổng số phiếu bầu, và thường phải bầu thêm lần thứ hai.
Sau hai lần bỏ phiếu nếu chưa có kết quả đa số tuyệt đối, phải dồn phiếu cho hai ứng viên đã được nhiều phiếu nhất, hoặc nếu có nhiều ứng viên như vậy, thì phải dồn phiếu cho hai ứng viên nhiều tuổi hơn, cho cuộc bầu phiếu thứ ba. Sau lần bỏ phiếu thứ ba, nếu các ứng viên có số phiếu ngang nhau, thì ứng viên cao niên nhất sẽ đắc cử.
2. Những khiếm khuyết trong bầu cử hiện nay
2.1. Phương thức bầu cử thường được áp dụng hiện nay
Đối với những tu hội ĐSTH nhỏ hoặc đan viện, có số tu sĩ ít thì dễ dàng thực hiện bầu cử theo nguyên tắc của điều 119, 10 nói trên. Nhưng đối với những tu hội ĐSTH lớn, vì khó có thể tập họp đông đảo cho việc bầu cử, nên đã đưa ra những cách bầu khác, chia thành hai giai đoạn:
a- Giai đoạn đề cử / bầu cử tại cộng đoàn địa phương
Các tu sĩ, đã khấn trọn, có Hiến pháp cho họ có quyền bầu cử, nhưng cũng có Hiến pháp chỉ cho họ quyền đề cử. Khi đề cử, họ ghi vào phiếu 1 - 3 người và bỏ vào thùng phiếu kín. Nhiều phòng bỏ phiếu được tổ chức ở các nơi để thuận tiện cho các tu sĩ bỏ phiếu. Các thùng phiếu được niêm phong và chuyển về nhà mẹ, nơi sẽ cử hành Tổng công nghị để bầu Bề trên tổng quyền.
b- Bầu cử tại Tổng công nghị
Tại Tổng công nghị, các thùng phiếu được mở ra và kiểm phiếu. Ba hay năm người có nhiều phiếu nhất sẽ được ấn định là ứng cử viên và các đại biểu bầu cho ba hay năm người đó. Ở giai đoạn này các đại biểu mới được xem là có quyền bầu cử.
Việc tính phiếu ở Tổng công nghị được áp dụng đúng như quy tắc bầu cử của điều 119, 10, nghĩa là, ai đạt được đa số tuyệt đối số phiếu, người đó sẽ đắc cử. Tuy nhiên cũng có Hội dòng chỉ chọn ra ba ứng cử viên và đòi phải hội đủ 2/3 số phiếu mới trúng cử.
2.2. Bình luận phương thức bầu cử
2.2.1. Bầu cử hay đề cử?
Ở giai đoạn đầu, cách bầu trên hầu như không xác định được đó là bầu cử hay đề cử. Có thể kể ra hai trường hợp:
- Nếu Hiến pháp quy định các người khấn trọn có quyền bầu cử, thì họ phải thi hành đúng theo quy tắc của Giáo luật, nghĩa là họ bỏ phiếu kín và rõ ràng, chỉ bầu cho 1 người, không được bầu cho một lần 2 – 3 người.
- Nếu Hiến pháp quy định cho các tu sĩ khấn trọn có quyền đề cử, thì hiến pháp đã áp dụng việc “đề cử” cách sai lạc. Phương thức đề cử có nghĩa là đề cử một người nào đó để cho nhà chức trách có thẩm quyền cắt đặt vào một chức vụ. Nếu quyền đề cử thuộc về một cộng đoàn hay một nhóm người, thì việc chỉ định người được đề cử phải được tiến hành như cuộc bầu cử (đ. 158 §2).
Như vậy, các tu sĩ khấn trọn đã tiến hành như cuộc bầu cử để đề cử và họ đề cử lên 3- 5 người cho Tổng công nghị. Tổng công nghị lại cắt đặt vào chức vụ Bề trên tổng quyền. Tuy nhiên, Giáo luật lại quy định rằng Bề trên tổng quyền phải được bầu, chứ không phải do Tổng công nghị cắt đặt, cũng không do Giám mục giáo phận cắt đặt.
Điều 625 §1. Vị Điều hành tổng quyền của một hội dòng phải được chỉ định bằng việc bầu cử đúng Giáo luật chiếu theo các quy tắc của hiến pháp.
Vì vậy, nếu quy định các tu sĩ khấn trọn có quyền đề cử và sau đó Tổng công nghị dùng phiếu của mình để đặt họ vào chức vụ Bề trên Tổng quyền là không đúng ý nghĩa của Giáo luật.
Do đó, cần phải quy định rõ giai đoạn đầu vẫn là thực hiện quyền bầu cử, phiếu kín, bầu cho một người mà thôi.
2.2.3. Chọn ra ít ứng cử viên, sự tự do bầu bị hạn chế
Ngay cả quy định giai đoạn đầu là việc bầu cử, mà chỉ chọn ra 3 hoặc 5 người cao phiếu nhất từ cuộc bầu cử hay đề cử ở giai đoạn một để làm ứng cử viên cho giai đoạn hai ở Tổng công nghị sẽ là bất cập, vì làm thiệt hại cho sự tự do bầu cử. Lý do có thể kể như dưới đây:
- Khi chọn ra chỉ có 3-5 người cao phiếu nhất của giai đoạn đầu, thì rõ ràng là các cử tri ở giai đoạn đầu, lại có vai trò rất lớn trong chọn lựa. Còn ở giai đoạn hai, các đại biểu của Tổng công nghị hầu như bị hạn chế quyền tự do chọn lựa, vì chỉ chọn một trong ba hay năm người đó.
- Nếu hiến pháp quy định rằng giai đoạn đầu chỉ là đề cử, giai đoạn hai mới là bầu cử thì quả là trái ngược, vì khi bầu lại chỉ bầu cho một ít ứng viên được đề cử.
- Càng có ít ứng viên được ấn định để bầu ở giai đoạn hai, sự tự do bầu chọn càng giảm đi. Ta có thể nhận thấy, ví dụ, nếu chỉ có 3 ứng viên được bầu, nó sẽ loại trừ những ứng viên thứ tư, thứ năm khác. Cũng vậy, nếu chỉ có 5 ứng viên, nó sẽ loại trừ những ứng viên thứ sáu, thứ bảy khác. Tuy rằng, một số Hiến pháp cho phép đại biểu dự Tổng công nghị được bầu một ứng viên khác ngoài con số 3 hay 5 ứng viên đó, nhưng những ứng viên khác đó sẽ không trúng cử vì đa số cử tri chỉ dồn phiếu cho 3 hay 5 ứng viên đã được nêu danh mà thôi.
- Nếu như có người vi phạm luật bầu cử của tu hội, vận động cho mình hay cho người khác thì người được vận động dễ được rơi vào top 3 hay 5 người đó. Và do đó, sẽ loại trừ các ứng cử viên khác. Việc bầu cử, vì vậy, sẽ không được công bằng. Trong thực tế, cũng đã xảy ra những vận động ngấm ngầm nào đó. Thậm chí, còn có tiếng đồn rằng Bề trên đã được định sẵn.
- Mặt khác, chúng ta có thể nhận thấy rằng, những thành viên bỏ phiếu ở giai đoạn đầu, có nhiều người trẻ, ít hiểu biết về ứng cử viên lớn tuổi có khả năng mà họ chọn làm Bề trên. Vì vậy, sự chọn lựa của họ có thể bị sai lầm. Ngược lại, các đại biểu tham dự Tổng công nghị, phần đông là những người đứng tuổi, hiểu biết nhiều hơn những ứng viên xứng đáng, do họ có sống và làm việc với nhau nhiều hơn, trải nghiệm nhau nhiều hơn. Nhưng có thể không may là: ứng viên xứng đáng đó lại bị giai đoạn đầu loại ra khỏi danh sách ba hay năm ứng viên.
Vì vậy, nếu ấn định số lượng ứng cử viên nhiều hơn, các đại biểu có được tự do chọn lựa nhiều hơn. Tốt nhất là ấn định là lấy 10 ứng viên cao phiếu nhất trong giai đoạn một để được các đại biểu tiếp tục bầu ở giai đoạn hai. Với con số 10 ứng viên, chắc chắn sẽ khắc phục những khiếm khuyết nêu trên.
3. Phương thức bầu bằng hai giai đoạn cách đúng đắn
Nếu hội dòng rộng lớn, cần chia việc bầu làm hai giai đoạn, phải xác định như sau cho đúng luật:
A- Ở giai đoạn đầu, phải xác định đó là việc bầu cử và được thực hiện bởi các tu sĩ có quyền bầu, chiếu theo những điều kiện của luật hay hiến pháp. Các cử tri có thể được xác định là những người đã khấn hay cam kết trọn đời. Các ứng cử viên có thể là người đã khấn hay cam kết được 10 năm và đủ 40 tuổi, tùy theo luật riêng.
Tất cả mọi người phải được thông báo hay triệu tập đúng luật (đ. 166) và chỉ bỏ được một phiếu cho một ứng viên mà thôi, hội đủ điều kiện phiếu tự do, kín, chắc chắn, tuyệt đối, xác định (đ. 172 §1).
B- Ở giai đoạn hai, diễn ra tại Tổng Công nghị, các đại biểu sẽ đại diện cho những cử tri ở giai đoạn một để tiếp tục bầu.
- Nhờ sự bỏ phiếu của giai đoạn đầu, số ứng viên được thu hẹp lại, loại trừ bớt những ứng viên tương đối là không có khả năng đắc cử. Ở đây, nó có ý nghĩa là làm giảm bớt con số ứng viên vì quá nhiều, chứ không có nghĩa là chọn ra một số ít ứng viên tương đối xứng đáng. Vì vậy, số ứng viên được ấn định ở giai đoạn hai, càng nhiều càng tốt.
- Việc tính phiếu đắc cử phải theo như nguyên tắc của điều 119, 10, nghĩa là, tu sĩ nào đạt được đa số tuyệt đối (quá bán), sẽ đắc cử. Nếu vòng bầu thứ nhất chưa đạt được, thì tiếp tục vòng hai… Theo như hướng dẫn của điều luật trên, cuộc bầu cử sẽ không kéo dài quá ba vòng.
4. Bầu Bề trên tổng quyền bởi Tổng Công nghị
Ở mục 2.2.1 nói trên, ta thấy Tổng công nghị không có quyền cắt đặt Bề trên Tổng quyền. Tuy nhiên, vì Giáo luật cho phép luật hay quy chế dự liệu phương thức bầu cử riêng, có thể ấn định Tổng công nghị bầu Bề trên tổng quyền, mà không tổ chức bầu một hay đề cử trước đó. Để tiến hành điều này, phải quy định điều kiện cho người có quyền bầu, ví dụ, người đã khấn trọn 5 năm mới có quyền bầu và phải quy định rằng họ được tham dự Tổng công nghị.
Tất cả các ứng cử viên, mà tư cách của họ được Hiếp pháp quy định đều có quyền bình đẳng, phải được nêu trong danh sách, để được bầu. Người nào đạt được đa số tuyệt đối sẽ đắc cử (đ. 119, 10).
5. Giám mục giáo phận xác nhận cuộc bầu cử
Sự sắp đặt (provisio) các chức vụ trong Giáo hội được điều 147 ấn định với 4 cách thức khác nhau, cần được phân biệt, không được lẫn lộn giữa việc bầu cử với đề cử. Cũng không được lẫn lộn giữa quyền bổ nhiệm và quyền xác nhận cuộc bầu cử.
a- Tự do bổ nhiệm (collatio) một chức vụ (Tiết 1, đ. 157);
b- Thiết đặt (institutio) một chức vụ từ sự đề cử (Tiết 2, đ.158-163);
c- Xác nhận (confirmatio vel admissio) một cuộc bầu cử vào chức vụ (Tiết 3, đ. 164-179)
d- Chấp nhận (admissio) một sự thỉnh cử (Tiết 4, đ. 180-183)
Đối với các tu hội ĐSTH, chức vụ Bề trên tổng quyền phải được bầu cử (đ. 625§1) và cuộc bầu cử phải được Giám mục giáo phận xác nhận (confirm) nếu là thuộc luật giáo phận. Giám mục giáo phận không có quyền tự do bổ nhiệm hoặc phê chuẩn vị Bề trên tổng quyền. Ngài có quyền xác nhận và chỉ không xác nhận cuộc bầu cử khi có lý do nghiêm trọng, và thường là lý do lỗi luật bầu cử.
Bản dịch Giáo luật hiện hành có sự lẫn lộn trong điều 147, gom tất cả các cách sắp đặt vào chức vụ đều bằng từ ngữ “bổ nhiệm”.
GIÁO LUẬT CÔNG GIÁO
Chia sẻ, giải đáp những vấn đề liên quan đến Bộ Giáo Luật 1983
Phân biệt hành vi hiệp đoàn (đ. 119), sự ưng thuận, tham khảo ý kiến (đ. 127)
MỘT SỐ GIẢI ĐÁP PHỤNG VỤ LIÊN QUAN ĐẾN THÁNH LỄ
VỊ TRÍ GHẾ CỦA TƯ TẾ CỬ HÀNH THÁNH LỄ
