TỰ SẮC CỦA ĐỨC GIÁO HOÀNG PHANXICÔ
Chúa Giêsu Thẩm Phán Nhân Từ
Mitis Iudex Dominus Iesus
Về việc cải tổ thủ tục pháp lý
đối với các vụ án tuyên bố sự vô hiệu của hôn nhân trong bộ Giáo Luật
Phần thứ nhất
Chúa Giêsu, vị Thẩm Phán nhân từ, Mục tử tâm hồn chúng ta, đã ủy thác cho tông đồ Phêrô và các Đấng Kế Vị quyền chìa khóa để thực thi trong Giáo Hội công lý và sự thật. Quyền tối thượng và phổ quát này, để cầm buộc và tháo gỡ trên trần gian, đã khẳng định, củng cố và minh chứng quyền của các mục tử nơi các Giáo Hội địa phương. Do điều này các ngài có quyền thánh thiêng và trước mặt Chúa quyền xét xử những người thuộc về mình.
Trong nhiều thế kỷ qua, đối với vấn đề hôn nhân, nhờ nhận thức rõ ràng hơn về lời của Chúa Kitô, Giáo Hội đã hiểu và giải thích sâu sắc hơn đạo lý bất khả phân ly của dây hôn phối thánh thiêng. Giáo Hội đã nghiên cứu cơ cấu vô hiệu của sự ưng thuận hôn nhân và đã quy định thích hợp hơn trong vấn đề thủ tục xét xử sao cho luật lệ trong Giáo Hội được nhất quán hơn với chân lý đức tin được tuyên xưng.
Những điều này được thực hiện như một hướng dẫn của quy luật tối thượng là cứu rỗi các linh hồn, bởi vì, như lời dạy khôn ngoan của Chân Phước Giáo Hoàng Phaolô VI, Giáo Hội là chương trình thánh của Chúa Ba Ngôi, nhờ đó các cơ cấu của Giáo Hội, dù luôn có thể hoàn thiện phải hướng đến mục đích thông truyền ơn thánh; tùy theo khả năng và sứ vụ mỗi cơ cấu mà không ngừng đem lại thiện ích cho các tín hữu, vì đó là mục đích căn bản của Giáo Hội.
Ý thức về điều đó, chúng tôi quyết định bắt tay vào việc cải tổ thủ tục xét sự vô hiệu của hôn nhân, và vì mục đích này, tôi đã lập một Nhóm các vị nổi tiếng về học thuyết pháp lý, khôn ngoan mục vụ và có kinh nghiệm về tòa án dưới sự chủ trì của vị niên trưởng Tòa Thượng Thẩm Rôma. Các vị này đã biên soạn dự thảo việc cải tổ, miễn là phải giữ nguyên tắc bất khả phân ly của hôn nhân. Nhờ làm việc nghiêm túc, Nhóm (Coetus) này đã chuẩn bị một lược đồ cải tổ và sau khi đã cân nhắc cẩn trọng cùng với sự trợ giúp của các chuyên viên khác, nó trở thành nội dung chính cho Tự sắc (Motu proprio) này.
Vậy thì, điều mà hôm nay cũng như hôm qua, mục tiêu tối cao của các định chế và luật lệ, chính là mối bận tâm lo cho phần rỗi các linh hồn, đã thúc đẩy Giám Mục Rôma phải đưa ra cho các Giám Mục văn kiện cải tổ này, xét vì các vị cùng chia sẻ với ngài trách vụ của Giáo Hội là bảo vệ sự hiệp nhất trong đức tin và trong kỷ luật liên quan tới hôn nhân, vốn là nền tảng và nguồn gốc của gia đình Kitô hữu. Việc cải tổ này càng được thúc đẩy mạnh mẽ hơn vì có rất đông các tín hữu, dù vẫn muốn làm theo lương tâm lại thường bị tách biệt với các cơ cấu pháp lý của Giáo Hội do sự xa cách về thể lý hay luân lý. Do đó, đức ái và lòng thương xót đòi hỏi chính Giáo Hội như người mẹ phải gần gũi với những người con thấy mình bị tách biệt như vậy.
Theo đường hướng này, đa số các Hiền Huynh của tôi trong hàng Giám Mục, họp nhau trong Thượng Hội Đồng bất thường mới đây cũng vậy, là mong muốn làm sao các thủ tục nhanh chóng hơn và dễ dàng hơn. Đồng cảm với các mong ước nói trên, bằng Tự sắc này, tôi quyết định đưa ra các quy định nhằm khuyến khích, không phải sự vô hiệu của hôn nhân, nhưng là sự nhanh chóng của thủ tục, cũng không kém phần đơn giản thích đáng, ngõ hầu tâm hồn các tín hữu đang chờ đợi được biết rõ tình trạng của mình sẽ không bị đè nén lâu dài trong bóng tối ngờ vực do phán quyết tòa án bị chậm trễ.
Chúng tôi đã làm như vậy là theo chân các vị tiền nhiệm của tôi; các ngài đã muốn các nố vô hiệu của hôn nhân phải được giải quyết bằng con đường tư pháp, chứ không phải con đường hành chánh. Điều này không vì do bản chất của sự việc đặt ra cho bằng là do nhu cầu phải bảo vệ tối đa sự thật của dây hôn phối thánh thiêng: và nó nhất thiết phải được bảo đảm nhờ trật tự pháp lý.
Một số tiêu chuẩn nền tảng hướng dẫn việc cải tổ:
I. Chỉ một phán quyết xác nhận sự bất thành có hiệu lực thi hành
Trước hết, thật thích đáng khi không còn đòi buộc phải có hai phán quyết xác nhận vô hiệu của hôn nhân để cho các bên có thể tiến đến hôn nhân khác theo giáo luật; thay vào đó, chỉ cần đạt được sự chắc chắn luân lý của thẩm phán thứ nhất chiếu theo quy tắc luật là đủ.
II. Một thẩm phán duy nhất dưới trách nhiệm của Giám Mục.
Việc đặt vị thẩm phán duy nhất, dù là giáo sĩ, cho tòa án cấp một, cũng phải dưới trách nhiệm của Giám Mục; để trong khi thi hành mục vụ phải luôn bảo đảm rằng quyền tư pháp của mình không hề bị lơi lỏng.
III. Chính Giám Mục là thẩm phán
Để áp dụng lời dạy của Công Đồng Vaticanô II vào thực tế ở một lĩnh vực rất quan trọng, cần xác định rõ ràng rằng, trong giáo phận của mình, Giám Mục được đặt làm mục tử và người đứng đầu, nên chính ngài cũng là thẩm phán của các tín hữu đã được ủy thác cho mình. Do đó, ước mong rằng trong các giáo phận dù lớn hay nhỏ, Giám Mục là dấu chỉ của việc cải cách cơ cấu Giáo Hội và ngài không ủy thác hoàn toàn nhiệm vụ tư pháp về vấn đề hôn nhân cho các văn phòng giáo phủ. Điều này đặc biệt đúng trong thủ tục ngắn gọn, được thiết lập, để giải quyết những vụ án rất rõ là vô hiệu.
IV. Thủ tục ngắn gọn hơn
Thực vậy, bên cạnh việc xúc tiến thủ tục thông thường còn có tục ngắn gọn hơn được quy định – bổ sung cho thủ tục xử theo tài liệu hiện hành – áp dụng cho những vụ án khiếu tố sự vô hiệu của hôn nhân mà có được những luận chứng đặc biệt rõ ràng.
Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận rằng thủ tục ngắn gọn có thể gây nguy hại cho nguyên tắc bất khả phân ly của hôn nhân. Vì lý do này, chúng tôi muốn trong thủ tục xét xử đó, thẩm phán phải chính là Giám Mục, đấng do chức vụ mục tử của mình, cùng với thánh Phêrô, là người bảo đảm hơn hết sự hiệp nhất công giáo về đức tin và kỷ luật.
V. Kháng án lên tòa giáo tỉnh
Điều thích hợp là việc kháng án lên tòa giáo tỉnh vẫn được duy trì, vì tòa này có chức vụ đứng đầu giáo tỉnh, vững bền trong nhiều thế kỷ qua, là dấu chỉ đặc trưng cho tính công nghị trong Giáo Hội.
VI. Nhiệm vụ của các Hội đồng Giám mục
Các Hội đồng Giám mục, được thúc bách bởi lòng nhiệt thành tông đồ muốn đến với các tín hữu bị phân tán, phải ý thức mạnh mẽ trách nhiệm chia sẻ với nhau trong việc cải tổ nói trên, và cần tôn trọng tuyệt đối quyền của các Giám Mục về việc sắp đặt quyền tư pháp trong Giáo Hội địa phương.
Việc phục hồi sự gần gũi giữa thẩm phán và các tín hữu, sẽ không thể nào thành công nếu Hội Đồng Giám mục không khuyến khích từng vị Giám Mục và cùng nhau giúp đỡ để tiến hành việc cải tổ thủ tố tụng hôn nhân.
Cùng với việc gần gũi của thẩm phán, các Hội đồng Giám mục, ngoài việc trả thù lao đúng đắn và xứng đáng cho các nhân viên cho tòa án, còn phải cố gắng hết sức có thể bảo đảm cho các thủ tục này được miễn phí, vì Giáo Hội, tỏ lộ mình như người mẹ rộng lượng, mà trong việc gắn liền tới phần rỗi các linh hồn, phải biểu lộ tình yêu nhưng không của Chúa Kitô, mà nhờ đó, tất cả chúng ta được cứu độ.
VII. Kháng án lên Tòa Thánh
Dù thế nào đi nữa, vẫn tôn trọng nguyên tắc pháp lý cổ thời, cần duy trì việc kháng án lên Tòa án Tông Tòa thông thường, tức Tòa Thượng thẩm Rôma (Rota Romana), nhờ đó mối liên kết giữa Tòa Phêrô với các Giáo Hội địa phương được củng cố. Tuy nhiên, trong quy định kháng cáo này, cần tránh mọi sự lạm dụng luật để không gây thiệt hại đến phần rỗi các linh hồn.
Luật riêng của Tòa Thưởng Thẩm Rôma sẽ được thích ứng sớm hết sức với quy tắc cải tổ thủ tục này.
VIII. Dự kiến đối với các Giáo Hội Đông Phương
Cuối cùng, xét vì đặc tính riêng về tổ chức và kỉ luật của các Giáo Hội Đông phương, nên chúng tôi đã quyết định, cũng trong ngày này, ban hành riêng các quy tắc cải tổ luật tố tụng hôn nhân trong Bộ Giáo Luật của các Giáo Hội Đông Phương.
Tất cả điều nói trên cho thấy thật thích hợp để chúng tôi quyết định và ấn định rằng Cuốn VI của Bộ Giáo Luật, phần III, đề mục I, chương I về những vụ án tuyên bố sự vô hiệu của hôn nhân (các điều từ 1671 đến 1691), kể từ ngày 8.12.2015, sẽ được thay thế hoàn toàn bởi các điều luật sau đây.
Bản dịch Việt ngữ do Lm. Jos. Huỳnh Văn Sỹ,
Gp Quy Nhơn
GIÁO LUẬT CÔNG GIÁO
Chia sẻ, giải đáp những vấn đề liên quan đến Bộ Giáo Luật 1983
Khả thể lãnh nhận bí tích Giải tội, Thánh Thể nơi người ly dị tái hôn
MỘT SỐ GIẢI ĐÁP PHỤNG VỤ LIÊN QUAN ĐẾN THÁNH LỄ
VỊ TRÍ GHẾ CỦA TƯ TẾ CỬ HÀNH THÁNH LỄ
